Wydział Historii i Sztuki - wykład

[Karol Józef Wittelsbach]

Historia jest najczęściej pojmowana w dwóch odrębnych znaczeniach: jako dzieje, przeszłe zdarzenia oraz jako wszelkie relacje o tej przeszłości (w tym historiografia).

Wyraz „historia” pochodzi od greckiego słowa ἱστορία (historía), pierwotnie znaczącego „badanie, dochodzenie do wiedzy” oraz „wiedza zdobyta poprzez badanie”. Herodot użył tego słowa do określenia charakteru swojej pracy rozpoczynającej się słowami „Oto przedstawienie badań (stgr. ἱστορίης ἀπόδεξις historíēs apódexis) Herodota z Halikarnasu”. Od tego sformułowania bierze swój początek nazwa całej nauki, mimo że popularny tytuł nadawany jego dziełu – Ἱστορίαι (Historíai) – po polsku tłumaczony jest zazwyczaj jako Dzieje.

Tradycyjnie za okres podlegający badaniom historycznym uważa się dzieje od powstania cywilizacji opartej na przekazie pisemnym, dla wcześniejszych dziejów rezerwując termin prehistoria. Z takiego podejścia wynika chronologiczna rozbieżność początków historii na różnych obszarach świata i w różnych cywilizacjach. W ostatnich stuleciach przedmiot badań się jednak nieustannie poszerzał i pogłębiał, obejmując wszystkie kontynenty świata, również wiele kultur niepiśmiennych oraz nowe zagadnienia antropologiczne. Metodologię historyczną cechuje poszukiwanie logicznej konstrukcji przyczynowo-skutkowej przy krytycznym podejściu do źródeł historycznych.

Starożytni Grecy uważali historię za jedną ze sztuk. Historia nie jest łatwa do zaklasyfikowania wśród nauk. Na ogół jest klasyfikowana jako nauka humanistyczna. Jeśli jednak przyjąć jej cel czysto faktograficzny, polegający na ustaleniu biegu zdarzeń i wyjaśnieniu stosunku przyczynowo-skutkowego, staje się ona nauką nieomalże ścisłą (zobacz: Historiografia). Jednak widząc w niej naukę, która zajmuje się jednorazowymi wydarzeniami, a nie prawidłami – jej charakter ściśle naukowy staje się niejednoznaczny. Jeśli przyjąć jej umiejętność wskazywania na stosunek biegu zdarzeń do ewolucji cywilizacji, zauważymy, że ociera się ona o aspekty etyczno-społeczne, co zbliża ją do filozofii lub socjologii (zobacz: filozofia historii).

[Karol Józef Wittelsbach]

Przeszłość można rozpatrywać w dwóch wy miarach: jednostkowym, dotyczącym losów poszczególnych osób, oraz ogólnym, odnoszącym się do dziejów całych społeczności. Pierwszy poznajemy najczęściej z opowieści rodziców lub dziadków. Jest to przeszłość bliska, choć czasami tradycja poszerza jej kontekst historia rodzinna zostaje wkomponowana w szerszy zakres dziejów. Dotyczy to np. informacji o członkach rodziny uczestniczących w wojnach światowych, powstaniach albo innych ważnych wydarzeniach historycznych. Istnieje również pamięć zbiorowa, która od nosi się do zdarzeń o znaczącym wpływie na bieg dziejów i - w większej lub mniejszej mierze - kształt współczesnej cywilizacji. Dlatego nasze wspólne dziedzictwo stanowi przedmiot zainteresowania badaczy przeszłości.

[Karol Józef Wittelsbach]

HISTORIA JAKO NAUKA

Najdawniejsze dzieje ludzkości nazywamy prehistorią lub pradziejami. Obejmują one okres do momentu wynalezienia pisma. To epokowe wydarzenie rozpoczyna historię. Historia to nie tylko dzieje ludzkości, lecz także dyscyplina naukowa zajmująca się ich poznawaniem. Opisywanie przeszłości niekiedy określa się również terminem „historiografia" (z gr. 'piśmiennictwo historyczne'). Podobnie jak w wypadku innych nauk, w historii mamy obecnie do czynienia z daleko posuniętą specjalizacją, wynikającą ze specyfiki poszczególnych obszarów badawczych. Dla przykładu najdawniejszą historię Egiptu badają egiptolodzy, dzieje Mezopotamii - sumerolodzy, Indii - indolodzy, a Chin - sinolodzy. Dodatkowo wyróżnia się specjalizacje związane z konkretnymi okresami lub charakterem bazy źródłowej. I tak np. zagadnieniami dotyczącymi starożytnych Greków i Rzymian zajmują się m.in. historycy, archeolodzy oraz filolodzy klasyczni.

[Karol Józef Wittelsbach]

EPOKI HISTORYCZNE

W przeszłości stosowano różne sposoby porządkowania dziejów. Do XVII w. obowiązywał biblijny podział historii świata, który uwzględniał sześć okresów symbolicznie odpowiadających dniom jego stworzenia. Pierwszy z nich to okres od stworzenia Adama do czasów Noego, drugi - od Noego do Abrahama, trzeci - od Abrahama do Dawida, czwarty - od Dawida do niewoli babilońskiej, piąty - od nie woli babilońskiej do Chrystusa, a szósty - od Chrystusa do Sądu Ostatecznego. Funkcjonujący obecnie podział historii na starożytność. średniowiecze oraz czasy nowożytne wywodzi się z epoki odrodzenia, kiedy to Europejczyków na nowo zafascynował dorobek Rzymian. Okres, który nastąpił po upadku Rzymu i oddzielał czasy świetności tej czci od nawiązującego do niej odrodzenia, nazwano wiekami średnimi. Początkowo podział historii na starożytną, średniowieczną, nowożytną, dotyczył wyłącznie dziejów Europy.

Z czasem termin starożytność odnosić również do historii Egiptu, Mezopotamii, Fenicji, Izraela, Indii, Chin, Ameryki prekolumbijskiej oraz Afryki. W węższym znaczeniu terminem starożytność klasyczna" (antyk") określa się tylko starożytne dzieje Grecji i Rzymu. Badacze przyjęli, że starożytność obejmuje okres od początku czasów historycznych do upadku antycznych cywilizacji. Za datę graniczną uznali 476 r. n.e. - kres istnienia cesarstwa zachodnio rzymskiego. Jest to jednak cezura umowna. Niektórzy uczeni wiążą zakończenie epoki starożytnej z rozpadem cesarstwa rzymskiego na wschodnie i zachodnie w 395 r. albo zajęciem Syrii, Palestyny i Egiptu przez Arabów w 641 r. Inni wskazują po prostu VI-VII w. n.e. Data zamykająca wieki średnie również stanowi przedmiot dyskusji. Najczęściej przyjmuje się tu rok 1453, w którym Turcy zdobyli Konstantynopol, co zakończyło historię cesarstwa bizantyjskiego. Według innych koncepcji za przełom uważa się wynalezienie druku (ok. 1450kowanie przez Jana Gutenberga Bib, pierwszą z wypraw Krzysztofa Kolumba prowadzących do odkrycia Nowego Świata, i Ameryki (1492 r.), lub wystąpienie Marcina Lutra (1517 r.). Wymienione propozycje łączy uznawanie za przełomowe przemian, które dokonały się w Europie w drugiej połowie XV i na początku XVI w., dlatego lata te uważa się za początek epoki nowożytnej. Część badaczy dodatkowo wyodrębnia finalizujący ten okres wiek XIX, a najbliższe nam czasy (od zakończenia I wojny światowej) nazywa epoką najnowszą lub współczesną. Warto pamiętać, że wymienione podziały zostały opracowane przez historyków w celu łatwiejszego i wygodniejszego analizowania wydarzeń rozgrywających się na przestrzeni wieków. Nasi przodkowie nie mieli świadomości, że żyją w starożytności lub średniowieczu, a tym bardziej nie uważali za wyjątkowe dat uznawanych przez nas z perspektywy czasu za przełomowe.